زعفران گرانترین ادویه جهان است که هر پوند آن (حدوداً نیم کیلو)، ۵۰۰۰ دلار است. در حالیکه وانیل، دومین ادویه گران قیمت، حتی به قیمت ۶۰۰ دلار در ازای هر پوند هم نمیرسد. زعفران آنقدر گران است که قیمت هر اونس آن از نقره بیشتر است! به راستی چرا انقدر گران است؟
استفاده از زعفران به دوران قبل از مسیحیت برمیگردد. حتی شایعه شده بود که کلئوپاترا در مخلوط شیر بز و دم کرده زعفران حمام میکرده. و اسکندر مقدونی در طول لشکرکشیهای آسیایی خود به شدت از زعفران استفاده میکرد. زعفران به عنوان چاشنی، عطر، رنگ و دارو در طول سالیان متمادی مورد استفاده قرار گرفته است. اکنون زعفران یک ادویه پرمصرف در سراسر جهان است و هر سال قیمت آن افزایش مییابد.
زعفران کلاله خشک شده گل Crocus sativus است. این گیاهان چند ساله پاییزی در عرض شش هفته گل تولید میکنند. گلهای شکفته شده، باید صبح زود برداشت شود زیرا خورشید باعث میشود که کیفیت گل کاهش یابد. و برداشتکنندگان باید در کار خود سریع باشند تا مطمئن شوند که گلها را به موقع میچینند. هر گل فقط ۳ کلاله ایجاد میکند و بقیهی گل دور ریخته میشود. یعنی برای بدست آوردن یک پوند زعفران، باید ۱۷۰۰۰۰ گل برداشت کنید و این کار باید با دست انجام شود. این کار ظریف فقط با نیروی کار ماهر قابل انجام است زیرا هیچ ماشینی نمیتواند این کار را بدون آسیب رساندن به گل انجام دهد. یعنی برای برداشت این محصول، شما فقط چند ساعت فرصت دارید تا در عرض چند هفته و در اوایل صبح، این کار را انجام دهید. و این برداشت فقط یک بار در سال، امکانپذیر است. و اگر میخواهید بیشتر بدانید، باید بگوییم که یک هکتار Crocus sativus فقط حدود ۳-۴ پوند زعفران تولید میکند. (یعنی چیزی مابین ۱۳۶۰ تا ۱۸۱۵ گرم).
پس از برداشت گلها، کلالهها با دست و به دقت از گلبرگها جدا شده و بر اساس کیفیت درجهبندی میشوند. ارزانترین کیفیت زعفران “خوشه” نام دارد. خوشه کل رشته بیرون کشیده شده از گل است که شامل قسمت زرد رنگ کلاله است. برای بدست آوردن کیفیتهای متفاوت قسمت زرد را جدا میکنند که گرانترین آنها فقط در نوک کلاله وجود دارد.
ایران ۹۰ درصد زعفران جهان را تولید میکند، زیرا گیاه کروکوس به آب زیادی نیاز ندارد و با آب و هوای ایران همخوانی دارد. علیرغم اینکه ایران سهم بزرگی در بازار زعفران دارد، گرانترین نوع زعفران از کشمیر در شمال هند میآید. نوع کشمیری حاوی ۳۰ درصد کروسین بیشتر است، یک ترکیب شیمیایی که به ادویه، قرمزی غنی و طعمی منحصر به فرد میدهد و آن را شیرینتر و معطرتر از همتای ایرانی خود میکند. هر چند در حال حاضر تغییرات آب و هوایی تولید آن را دشوارتر میکند. کشاورزان برای تامین منابع آبی به بارندگی و برف زمستانی متکی بودند، اما تغییرات آب و هوایی منجر به خشک شدن خاک و نامناسب شدن خاک برای محصولات کشاورزی شده است. این باعث افزایش قیمتها حتی بالاتر از آنچه در حال حاضر است، شد. از آن زمان ابتکار ماموریت ملی زعفران توسط دولت بر بهبود کشت از طریق ارائه تسهیلات آبیاری و آموزش کشاورزان در مورد روشهای جدید در کشاورزی متمرکز شده است.
با وجود عملکرد کم و نیروی کار زیاد، تقاضا برای زعفران رو به افزایش است. تقاضا آنقدر زیاد است که بسیاری زعفران تقلبی تولید میکنند. حتی زعفرانی که در خانه دارید میتواند تقلبی باشد. زعفران تقلبی در نگاه اول واقعی به نظر میرسد اما ممکن است از نخهای ابریشمی ذرت، گیاه گلرنگ یا حتی موی اسب رنگ شده، تهیه شده باشد. برخی حتی قسمت پایین کلاله را رنگ کرده و به عنوان زعفران مرغوب میفروشند. در سال ۲۰۱۹ زعفران تقلبی در ساسکس انگلستان کشف شد که منجر به تحقیقات بینالمللی شد. زعفران مخلوط با سایر مواد با کیفیت پایینتر در مغازهها به فروش میرسید و به کارخانهای در اسپانیا بازمیگشت. مقامات اسپانیایی حدود یک میلیون دلار زعفران تقلبی را در آلیکانته کشف و ضبط کردند.
حال به پاسخ سوال اصلی خود میرسیم” چرا زعفران گران است؟
بازدهی کم در کنار مقدار زیاد کار دستی که برای برداشت زعفران انجام میشود، مبنای اولیهی ارزش زعفران است. همچنین، تولید این ادویه به دلیل تغییرات آب و هوایی که به شدت بر عملکرد سالانه محصول در سراسر جهان تأثیر گذاشته است، هر ساله سخت تر میشود. تقاضا هر سال بیشتر میشود و حتی با وجود محصولات جایگزین و تقلبی، قیمت زعفران همچنان در حال افزایش است.
در ایران چه چیز گران نیست؟؟